Δευτέρα 20 Σεπτεμβρίου 2010

Χρόνος και φωτογραφία

Πολλές σκέψεις απασχολούν τους καλλιτέχνες το τελευταίο διάστημα και όχι μόνο καλλιτεχνικές. Είναι βέβαια αποτέλεσμα της περιόδου και των αλλαγών που έρχονται αλλά κάπου πρέπει να ειπωθούν.
Μπαίνοντας κατευθείαν στο θέμα, τελευταία μας απασχολεί το μεγάλο θέμα της σχέσης του Χρόνου και της Τέχνης μας. Και μπαίνει "Χ" γιατί με τη λέξη αυτή δεν εννοούμε μόνο την έννοια της χρονικής διάρκειας αλλά και την έννοια του χρόνου σαν κίνηση μέσα στην ίδια τη φωτογραφία και θα εξηγηθούμε.
Είναι γεγονός ότι ο χρόνος διέπει κάθε στάδιο της Φωτογραφίας. Πριν από τη λήψη μέχρι και την τελική τυπωμένη εικόνα και την θέασή της. Επιλέγουμε ποια χρονική στιγμή θα κάνουμε τη λήψη (γνωστή και ως "αποφασιστική στιγμή"), για πόσο χρονικό διάστημα το φως θα "γράψει" πάνω στο φωτοευαίσθητο γαλάκτωμα, για πόσο χρόνο θα εμφανίσουμε την εικόνα μας, για πόσο θα την εκτυπώσουμε, για πόσο θα την εκτιμήσουμε στο μουντό περιβάλλον του σκοτεινού θαλάμου ή στην άνεση του σαλονιού μας. Και τελικά καλούμαστε να αποφανθούμε: "Πόσο Χρόνο περιέχει η φωτογραφία μας" (και εδώ εννοούμε το χρόνο σαν κίνηση).
Με αφορμή μία έκθεση πριν από μερικά χρόνια οι καλλιτέχνες γράφανε: 
"Παρατήρησα πολύ προσεκτικά όλες τις φωτογραφίες της έκθεσης και μπήκα σε ένα δίλλημα. Αρχικά αισθάνθηκα ότι υπήρχε «χρόνος» σ’ αυτές. Υπήρχε με την έννοια ότι πέρα από τα πρόσωπα, στοιχεία της κάθε σύνθεσης όπως ο χώρος, τα αντικείμενα που απεικονίζονταν έδιναν μία ένδειξη για την εποχή (χρονική) που έγιναν οι φωτογραφίες. Από την άλλη παρατήρησα ότι οι φωτογραφιζόμενοι παρουσίαζαν μια ασυνήθιστη στατικότητα. Ασυνήθιστη με βάση το κοινό αισθητήριο της φωτογραφίας-ντοκουμέντο. Για παράδειγμα μια φωτογραφία σε μικρό φορμά μιας γυναίκας που ανάβει ένα καντήλι στην εκκλησία δίνει την αίσθηση της χρονικής διάρκειας, με την έννοια που τη συναντάμε στη φωτογραφία, δηλαδή του χρόνου με την έννοια της κίνησης.
Χωρίς να θέλω να συγκρίνω τις διαφορετικές αισθητικές του μικρού και του μεγάλου φορμά, διαπιστώνω ότι αλλάζοντας μέγεθος στην εικόνα μας (άρα και στυλ στη λήψη της), αλλάζει και η αντίληψη που αποκτούμε για το χρόνο και για το πώς αυτός ενυπάρχει σε μία φωτογραφία. Άλλωστε η χρήση μιας μηχανής μεγάλου φορμά απαιτεί περισσότερο χρόνο και μελέτη του θέματος για τη λήψη και φυσικό είναι ο «χρόνος» της φωτογραφίας να είναι μικρότερος. Εντελώς αντίθετα με το μικρό φορμά που απαιτούνται πολύ μικρότεροι χρόνοι λήψης οι φωτογραφίες αποκτούν περισσότερη αίσθηση χρόνου. Είναι ένα από τα παράδοξα της φωτογραφικής τέχνης.
Το όλο ζήτημα είναι το πώς θέλουμε να εκλάβουμε την έννοια του χρόνου. Τον αντιλαμβανόμαστε με την έννοια της χρονικής καταγραφής της λήψης, δηλαδή εντάσσοντας στοιχεία στη σύνθεση που δίνουν στοιχεία για την εποχή που αυτή έγινε ή με την έννοια της αίσθησης της κίνησης που μας δίνει; Αυτό μάλλον εμπίπτει στο τι είναι αυτό που θέλει να αποδώσει ο καθένας."
Ακόμη και σήμερα (σχεδόν 6 χρόνια μετά) υπάρχουν ακόμα οι ίδιοι προβληματισμοί. Μας αξίζει η αίσθηση που αφήνει το μικρό φορμά όσον αφορά το θέμα του Χρόνου σαν κίνηση ή η ωριμότητα της περιόδου αλλά και η προσπάθεια δημιουργίας μιας διαφορετικής αντίληψης για τη φωτογραφία και την εικόνα γενικότερα, μας προτρέπει να χρησιμοποιήσουμε άλλα μέσα; Ο καιρός νομίζω θα ευνοήσει τους τολμηρούς που θα δεχτούν να αλλάξουν την οπτική τους αντίληψη και μαζί με αυτή να αλλάξουν και την αντίληψη για τον κόσμο γύρω τους.