Η αγία Ιωάννα των σφαγείων

«Κοιτάζω αυτό το σύστημα, και επιφανειακά
μου φαίνεται γνώριμο, αλλά όχι και
ο μηχανισμός του! Υπάρχουν αυτοί οι λίγοι επάνω
και οι πολλοί άλλοι κάτω, και οι επάνω φωνάζουν
στους κάτω: ελάτε επάνω για να είμαστε όλοι
επάνω, αλλά όταν κοιτάξεις προσεκτικά βλέπεις κάτι
κρυμμένο ανάμεσα σε αυτούς επάνω και στους άλλους κάτω. Κάτι που μοιάζει με δρόμο, αλλά δεν είναι δρόμος.
Είναι μια σανίδα. Τώρα φαίνεται ολοκάθαρα.
Είναι η σανίδα μιας τραμπάλας. Όλο αυτό το σύστημα
είναι μια κούνια με δύο άκρες που εξαρτώνται
η μία από την άλλη. Και αυτοί επάνω
κάθονται επάνω, επειδή οι άλλοι κάθονται κάτω
και μόνο όσο θα κάθονται οι άλλοι κάτω. Οι επάνω
δεν θα κάθονταν πια επάνω, αν οι κάτω άφηναν τη θέση τους
κι ανέβαιναν. Επομένως, αυτοί επάνω
θέλουν, να κάθονται οι άλλοι κάτω
αιωνίως και να μην ανεβούν ποτέ επάνω.
Και οι κάτω πρέπει να είναι κατά πολύ περισσότεροι από τους επάνω
για να μην αλλάξει θέση η τραμπάλα. Έτσι είναι οι τραμπάλες.
(...)
Τους κάτω όμως τους κρατάνε κάτω
για να μείνουν επάνω οι επάνω.
Η ποταπότητα αυτών επάνω δεν έχει μέτρο.
Ακόμα κι αν βελτιώνονταν, σε τίποτα
δεν θα ωφελούσε, γιατί είναι άψογο
το σύστημα που έχουν κατασκευάσει:
Εκμετάλλευση και αταξία: κτηνώδες και συνεπώς
ακατανόητο.
(...)
Και αν σας πει κάποιος ότι μπορείτε να ανυψωθείτε πνευματικά,
μένοντας κολλημένοι στο βούρκο, πιάστε τον κι αυτόν και σπάστε του
το κεφάλι στο λιθόστρωτο. Μόνο
η βία ωφελεί όπου εξουσιάζει η βία, μόνο
οι άνθρωποι ωφελούν όπου υπάρχουν άνθρωποι»

    Με τα παραπάνω λόγια, ο Μπέρτολτ Μπρεχτ στο μνημειώδες έργο του «Η Αγία Ιωάννα των Σφαγείων», μιλάει όσο πιο ξεκάθαρα μπορεί για την αναγκαιότητα της ανατροπής του καπιταλιστικού συστήματος. Ένα έργο που ξεκίνησε να το γράφει το 1929, στη διάρκεια δηλαδή μιας από τις μεγαλύτερες κρίσεις που γνώρισε ο καπιταλιστικός κόσμος τον 20ο αιώνα. Μιας κρίσης που στη εξέλιξή της γέννησε το πιο αντιδραστικό πρόσωπο αυτού του συστήματος, τον φασισμό και οδήγησε την ανθρωπότητα στο σφαγείο του 2^ου Παγκοσμίου Πολέμου. Ίσως λοιπόν γι’ αυτό περίμενε ο Μπρεχτ και δεν ανέβαζε το έργο. Περίμενε ενδεχομένως την εξέλιξη των πραγμάτων ώστε να αποτυπώσει στο έργο του πλήρως τα ζητήματα που θα αντιμετώπιζε η ανθρωπότητα μέσα από αυτή τη διαδικασία. Αλλά αυτά είναι εικασίες. Το έργο δεν το ανέβασε ποτέ και έμεινε κατά αυτή την έννοια ανολοκλήρωτο.

Λίγα λόγια για το έργο:

    Στο Σικάγο του Μεσοπολέμου ο Μάουλερ, ο βασιλιάς της αγοράς κρέατος ανοίγει έναν αδυσώπητο ανταγωνισμό με τους υπόλοιπους καπιταλιστές και τους οδηγεί στον αφανισμό. Γίνεται έτσι ο μοναδικός κυρίαρχος του παιχνιδιού. Ταυτόχρονα όμως οδηγεί στην πείνα και την εξαθλίωση και τους χιλιάδες εργάτες της πόλης που δουλεύουν σαν σκλάβοι στα σφαγεία. Το κρύο, η απανθρωπιά, η αθλιότητα και όλα τα αποτελέσματα της οικονομικής κρίσης και της μακρόχρονης ανεργίας μαστίζουν τους κολασμένους της πόλης. Η Ιωάννα Ντ’Αρκ, μέλος μιας θρησκευτικής οργάνωσης, προσπαθεί να απαλύνει τον πόνο τους μοιράζοντας φαγητό και κουβέρτες στους φτωχούς. Η συνάντησή της με τον Μάουλερ και η «κάθοδός» της στην κόλαση των σφαγείων, όπου τις αποκαλύπτεται ξεκάθαρα η βαρβαρότητα του καπιταλισμού στο πραγματικό της μέγεθος, την οδηγούν στην κάθαρση της άρνησης υπηρέτησής του και στο πέρασμά της στην πλευρά των κολασμένων της Γης.

Για την παράσταση:

    Αυτές τις μέρες η «Αγία Ιωάννα των σφαγείων» ανεβαίνει στο θέατρο Ακροπόλ από τον σκηνοθέτη Νίκο Μαστοράκη. Το έργο είναι ελάχιστα γνωστό στο ελληνικό κοινό καθώς δεν έχει παρουσιαστεί πολλές φορές στο παρελθόν. Άλλωστε ένα έργο που μιλάει τόσο ξεκάθαρα για την οικονομική κρίση, την καπιταλιστική βαρβαρότητα, τον αντιδραστικό ρόλο της φιλανθρωπίας και τόσα άλλα «σημερινά» προβλήματα δεν ήταν και τόσο της μόδας το προηγούμενο διάστημα, ιδιαίτερα σε θέατρα του κέντρου της Αθήνας. Η προσπάθεια των συντελεστών της παράστασης αυτής όμως, μόνο θετικά μπορεί να αξιολογηθεί τόσο για τη μεταφορά αυτούσιου του κειμένου του Μπρεχτ όσο και για την διατήρηση της φόρμας του επικού θεάτρου, κάτι στο οποίο ο Μπρεχτ αφιέρωσε τη καλλιτεχνική του ζωή και σκέψη. Η παράσταση είναι αρκετά δεμένη με πολύ καλές ερμηνείες (ειδικά της Β. Βολιώτη στο ρόλο της Ιωάννας) και ακολουθεί πιστά τη δομή που ο ίδιος ο Μπρεχτ έθεσε στο κείμενο. Η «κάθοδος» της Ιωάννας στην κόλαση των σφαγείων (του καπιταλισμού δηλαδή) σε βήματα, οδηγεί το θεατή να ακολουθήσει και αυτός τα ίδια βήματα και να αντιληφθεί χωρίς περιστροφές και κρυμμένα νοήματα τη βαρβαρότητα του καπιταλιστικού συστήματος και την αναγκαιότητα απαλλαγής της ανθρωπότητας από αυτό.

   Το γεγονός και μόνο του ανεβάσματος μιας τέτοιας παράστασης δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο και δεν το εννοούμε μόνο από την καλλιτεχνική σκοπιά. Πόσο μάλλον σε μια περίοδο που ο εργαζόμενος κόσμος μαστίζεται από τις συνέπειες της βάρβαρης επίθεσης σε δικαιώματα και κατακτήσεις. Η επιλογή της σαφώς είναι απόρροια αυτής ακριβώς της επίθεσης, τα αποτελέσματα της οποίας βιώνουν μαζί με όλους και οι καλλιτέχνες. Έτσι λοιπόν το ανέβασμα μιας παράστασης «κατηγορώ» για το σύστημα δεν μπορεί παρά να εκφράζει ανησυχίες και αναζητήσεις από τους συντελεστές της προς μια άλλη κατεύθυνση. Οι ίδιοι φυσικά δήλωσαν τις διαφωνίες τους με τις προτροπές του έργου προς την επανάσταση και την επαναστατική βία. Ο Ν. Μαστοράκης σε συνέντευξή του δήλωσε όμως πως προτίμησε να το ανεβάσει χωρίς περικοπές ώστε να μη χαθεί τίποτα από την ουσία του. Κάτι που επιβεβαιώνει αυτές τις αναζητήσεις που αναφέραμε πιο πάνω. Προφανώς και λόγω της κατάστασης που βρίσκεται το οργανωμένο εργατικό και γενικότερα το κίνημα στις μέρες μας δεν μπορεί να αγκαλιάσει τέτοιους ανθρώπους και να τους τραβήξει με τη μεριά των κολασμένων αυτής της Γης, όπως την Ιωάννα Ντ’Αρκ.  Το μόνο σίγουρο είναι ότι τέτοιες πρωτοβουλίες θα υπάρχουν σε πολλούς χώρους το επόμενο διάστημα. Είτε αυτές γίνουν σε θέατρα όπως το Ακροπόλ, είτε με τη μορφή συνοικιακού-λαϊκού θεάτρου ή οποιασδήποτε άλλης μορφής. Η συνάντηση αυτών των πρωτοβουλιών με την οργανωμένη πάλη του λαού για την ανατροπή του σάπιου, σαν τα κρέατα του Πιέρποντ Μάουλερ, καπιταλιστικού συστήματος είναι αυτή που θα μας κάνει να ανακαλύψουμε ξανά έργα όπως την «Αγία Ιωάννα των σφαγείων» και όχι μόνο. Θα βάλει τις βάσεις για τη σύγχρονη λαϊκή τέχνη που θα εκφράζει πραγματικά τις διαθέσεις και τους αγώνες των λαών του κόσμου για να σηκωθούν και να ρίξουν την τραμπάλα που από την απέναντι πλευρά κάθονται οι «λίγοι επάνω».

1/2013